To σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης είναι ένα ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής και μαστίζει ολοένα και περισσότερους ανθρώπους. Σύμφωνα με μια βρετανική έρευνα, το 20% των ανδρών και το 30% των γυναικών παραδέχονται ότι νιώθουν συνεχώς κουρασμένοι. Εμφανίζεται πολύ συχνά σε ανθρώπους που εργάζονται αρκετές ώρες, υπό έντονες συνθήκες ψυχικής και σωματικής πίεσης.

Ανά πάσα στιγμή, ένας στους πέντε ανθρώπους αισθάνεται κουρασμένος και ασυνήθιστα ένας στους δέκα έχει παρατηρήσει παρατεταμένη κόπωση.

Η κόπωση από μόνη της δεν θεωρείται ασθένεια, αλλά πιθανόν να είναι το σύμπτωμα μιας κατάστασης - είτε πρόκειται για φυσική, ψυχολογική ή κοινωνική. Πρόκειται για μια περίπλοκη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έντονη κούραση η οποία όμως δεν υποχωρεί με ξεκούραση. Τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο βιώνουν έντονη σωματική εξάντληση με τρεμούλες, μυαλγίες, πονοκεφάλους, διαταραχές ύπνου. Επίσης χαρακτηριστικό είναι ότι τα άτομα αυτά παρουσιάζουν διαταραχή της μνήμης ή/και της ικανότητας συγκέντρωσης, μειωμένη λειτουργικότητα και κυρίως χαμηλά επίπεδα ενεργητικότητας. Η χρόνια κόπωση χαρακτηρίζεται από επίμονη, υποτροπιάζουσα κόπωση διάρκειας μεγαλύτερης του εξαμήνου. Σε αρκετές περιπτώσεις η κόπωση καθιστά αδύνατη την διεκπεραίωση καθημερινών καθηκόντων.

Συνήθεις παράγοντες που προκαλούν χρόνια κόπωση είναι η κατάχρηση αλκοόλ, η αϋπνία, η χρήση ηρεµιστικών φαρµάκων, το άγχος, η υπερκόπωση. Τα νοσήµατα, από την άλλη, που προκαλούν χρόνια κόπωση είναι πολλά και περιλαµβάνουν την αναιµία, τις ορµονικές ανωµαλίες, τη χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, τις χρόνιες φλεγµονές, ορισµένες λοιµώξεις, βιοχηµικές διαταραχές και ψυχιατρικά σύνδροµα. Χρόνια κόπωση όµως µπορεί να έχει κάποιος ακόµα και όταν δεν υπάρχουν οι συγκεκριµένοι παράγοντες που προαναφέρονται ή κάποιο νόσηµα.

Όταν υπάρχει συγκεκριμένο υποκείμενο νόσημα ή παράγοντας που ευθύνεται για την κόπωση τότε πρόκειται για δευτεροπαθή κόπωση εάν όχι, τότε πρόκειται για ιδιοπαθή κόπωση. Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης (CFS), είναι μία ολιστική ασθένεια που χαρακτηρίζεται από σημαντικού βαθμού ιδιοπαθή κόπωση με ποικίλα συμπτώματα (π.χ. διαταραχές της μνήμης και της συγκέντρωσης, μυϊκοί πόνοι, αρθραλγίες, ύπνος που δεν ξεκουράζει, πονοκέφαλος, ευαίσθητοι λεμφαδένες, πονόλαιμος) και δυσλειτουργίες σε όλα τα οργανικά συστήματα. Η δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος έχει κεντρικό ρόλο στους πάσχοντες από σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.

Το ανθρώπινο σώμα δέχεται καθημερινά την επίθεση του χρόνου, πληθώρας τοξινών και λοιμογόνων παραγόντων, που συχνά επιτελείται σε υποσυνείδητο επίπεδο. Το αμυντικό σύστημα του ανθρώπου περιλαμβάνει πολλούς μηχανισμούς άμυνας και προστασίας έναντι αυτών των τοξικών παραγόντων. Βασικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού έχουν τα λευκά αιμοσφαίρια και ορισμένες χημικές ουσίες του αίματος που προσηλώνονται στους ξένους οργανισμούς και τις τοξίνες και τους καταστρέφουν.

Τα άτοµα µε καλό αµυντικό σύστηµα και καλή φυσική κατάσταση είναι λιγότερο ευπρόσβλητα από το σύνδροµο χρόνιας κόπωσης. Η καλή φυσική κατάσταση εξασφαλίζεται µε την αποχή από το κάπνισµα και την κατάχρηση αλκοόλ, την άσκηση και τη σωστή διατροφή, που πρέπει να περιλαµβάνει επάρκεια θρεπτικών ουσιών, βιταµινών, αντιοξειδωτικών παραγόντων και ιχνοστοιχείων.

Βασικά ιχνοστοιχεία που βοηθούν στην καταπολέμηση της κόπωσης είναι τα παρακάτω:

Ψευδάργυρος

Συμμετέχει στις περισσότερες διαδικασίες και αντιδράσεις παραγωγής ενέργειας στον οργανισμό μας. Σχεδόν 300 διαφορετικά ένζυμα εξαρτώνται από τον ψευδάργυρο για τη δυνατότητά τους να καταλύσουν τις ζωτικής σημασίας χημικές αντιδράσεις. Τα ένζυμα που εξαρτώνται από το ψευδάργυρο μπορούν να βρεθούν σε όλες τις γνωστές κατηγορίες ενζύμων. Ο ψευδάργυρος παίζει σημαντικό ρόλο στη δομή των πρωτεϊνών και των μεμβρανών των κυττάρων. Μια δομή σε μορφή δακτύλου (zinc finger motif) σταθεροποιεί τη δομή ενός αριθμού πρωτεϊνών. Παραδείγματος χάριν, ο χαλκός παρέχει την καταλυτική δραστικότητα για το αντιοξειδωτικό ένζυμο δισμουτάση του υπεροξειδίου του χαλκού-ψευδαργύρου (CuZnSOD) ενώ ο ψευδάργυρος διαδραματίζει κρίσιμο δομικό ρόλο. Η δομή και η λειτουργία των μεμβρανών των κυττάρων επηρεάζονται επίσης από τον ψευδάργυρο. Η απώλεια ψευδάργυρου από τις βιολογικές μεμβράνες αυξάνει την ευαισθησία τους στην καταστροφή από οξειδωτική δράση και εξασθενίζει τη λειτουργία τους.

Οι πρωτεΐνες ψευδάργυρου έχουν βρεθεί ότι ρυθμίζουν την έκφραση των γονιδίων με τη δράση ως παράγοντες μεταγραφής (που δεσμεύονται στο DNA και επηρεάζουν τη μεταγραφή συγκεκριμένων γονιδίων). Ο ψευδάργυρος διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην εκπομπή σημάτων από το κύτταρο που και έχει βρεθεί ότι επηρεάζει την απελευθέρωση ορμονών και τη μετάδοση ωθήσεων των νεύρων. Πρόσφατα ο ψευδάργυρος έχει βρεθεί ότι παίζει ρόλο στην απόπτωση (ενεργητική διαδικασία κυτταρικής αυτοκαταστροφής), μια κρίσιμη κυτταρική ρυθμιστική διαδικασία με επιπτώσεις στην αύξηση και την εξέλιξη, καθώς επίσης και διάφορες χρόνιες παθήσεις.

Ο ψευδάργυρος παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές βασικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού. Είναι απαραίτητος για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και την προστασία του οργανισμού από μολύνσεις, ιώσεις και ασθένειες, ενώ βοηθά στη διαδικασία επούλωσης τραυμάτων. Συμμετέχει επίσης στην αναπαραγωγή και ανάπτυξη των κυττάρων του σώματός μας και επιπλέον έχει πρωτεύουσα σημασία για το μεταβολισμό των υδατανθράκων. Θα τον βρείτε κυρίως σε τροφές όπως θαλασσινά, συκώτι, κόκκινο κρέας, κοτόπουλο, βρώμη, γάλα, αυγά.

Μαγνήσιο

Από τα σημαντικά συστατικά τόνωσης και ευεξίας, ιδιαίτερα για άτομα με έντονη σωματική δραστηριότητα. Το μαγνήσιο παίζει καίριο ρόλο στην απελευθέρωση ενέργειας, καθώς είναι συμπαράγοντας στις αντιδράσεις απελευθέρωσης ενέργειας. Είναι επίσης απαραίτητο για τη σύνθεση του RNA και την αντιγραφή του DNA, π.χ. κατά την παραγωγή κυττάρων. Επιπλέον, το μαγνήσιο είναι σημαντικό για τη λειτουργία των νεύρων και των μυών, συμπεριλαμβανομένου και του καρδιακού μυ. Κάποιες φορές αναφέρεται ως το μέταλλο «κατά του στρες», λόγω του ρόλου του στη μυϊκή χαλάρωση.

Σχετικά πρόσφατα αποδείχθηκε ότι σε άτομα που εργάζονται κάτω από δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες (έντονος θόρυβος) ή μετά από έντονη πνευματική κόπωση το Μαγνήσιο του οργανισμού τους μειώνεται επειδή αυξάνεται η αποβολή του από τα νεφρά στα ούρα. Πράγματι σε αυτά τα άτομα, μελέτες έδειξαν ότι η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής που περιείχαν Μαγνήσιο βοήθησε σημαντικά την επαναφορά των επιπέδων του στο φυσιολογικό και την θεραπεία των όποιων συμπτωμάτων.

Επίσης, είναι απαραίτητο για την αποκατάσταση και διατήρηση των σωματικών κυττάρων και ιστών, καθώς αποτελεί συμπαράγοντα στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών.

Χωρίς αυτό καθίσταται σχεδόν αδύνατη η παραγωγή ενέργειας και έλλειψή του σχετίζεται με κόπωση, κράμπες και διαταραχές στον ύπνο. Βρίσκεται σε τροφές, όπως βρώμη, κριθάρι, φασόλια, σπανάκι, φιστίκια, ψάρια, αγκινάρα, γάλα.

Σίδηρος

Ίσως το πιο διάσημο συστατικό για να έχουμε αντοχές. Συμβάλλει στη μεταφορά οξυγόνου και την παραγωγή ενέργειας στα κύτταρα.

Ο κύριος ρόλος του σιδήρου στο σώμα είναι ότι αποτελεί ένα σημαντικό συστατικό της χρωστικής του αίματος, της αιμοσφαιρίνης. Η αιμοσφαιρίνη περιέχεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και αποτελεί το φορέα του ζωτικού οξυγόνου σε όλο το σώμα. Εκτός από τη λειτουργία του στα ερυθρά αιμοσφαίρια, ο σίδηρος εντοπίζεται και στη μυοσφαιρίνη (αντίστοιχη της αιμοσφαιρίνης η οποία βρίσκεται στους μύες) και συμμετέχει επιπροσθέτως στις αντιδράσεις απελευθέρωσης ενέργειας στο σώμα. Oι γυναικες σε αναπαραγωγική ηλικία εμφανίζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης έλλειψης σιδήρου εξαιτίας της μηνιαίας απώλειας αίματος λόγω της εμμήνου ρύσης. Η Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση δεν λαμβάνει υπόψη τις γυναίκες με μεγάλες απώλειες αίματος λόγω εμμήνου ρύσης, στις οποίες συνιστάται η λήψη ενός συμπληρώματος που θα καλύψει τις ειδικές απαιτήσεις τους σε σίδηρο.

Άλλα άτομα που ενδεχομένως χρειάζονται ενίσχυση σιδήρου είναι οι χορτοφάγοι, οι έγκυες, οι έφηβοι, οι αθλητές και οι ηλικιωμένοι.

Σύμφωνα με μελέτες που έγιναν σε όλη τη Μεγάλη Βρετανία, τα παιδιά μπορεί επίσης να παρουσιάσουν έλλειψη σιδήρου. Στο Bradford 12% των λευκών και 28% των παιδιών από την Ασία ήταν αναιμικά και στο Birmingham το 26% από 470 παιδιά ηλικίας από 6 μηνών έως 6 ετών ήταν αναιμικά.

Η έλλειψή του προκαλεί αναιμία με συμπτώματα, όπως κούραση, έλλειψη ενέργειας, πνευματική κόπωση. Τρόφιμα με αρκετό σίδηρο είναι το συκώτι, το κόκκινο κρέας, τα θαλασσινά, το κοτόπουλο και λιγότερο όσπρια όπως οι φακές και πράσινα λαχανικά όπως το μπρόκολο και το σπανάκι.

Σελήνιο

Το Σελήνιο αποτελεί βασικό μεταλλικό στοιχείο που κρατά τον άνθρωπο νέο, υγιή, δυνατό. Χρειαζόμαστε Σελήνιο για να σταματήσουμε τη γήρανση και την κατάρρευση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αν δεν παίρνουμε αρκετό Σελήνιο, τα κύτταρα μας είναι ευάλωτα στους ιούς, στον καρκίνο, στις καρδιοπάθειες και άλλα συμπτώματα επιταχυμένης γήρανσης. Για να διατηρήσουμε τη νεότητα μας πρέπει να παίρνουμε χαμηλής συγκέντρωσης συμπληρώματα Σεληνίου.

Το Σελήνιο δεν είναι μόνο ένα αυτοδύναμο αντιοξειδωτικό, αλλά επιπλέον συμμετέχει ενεργά, ως δομικό στοιχείο, στο σχηματισμό της Γλουταθειόνης Περοξειδάσης, ενός από τα σημαντικότερα ενζυμα του σώματος μας, που εξουδετερώνει τις ελεύθερες ρίζες και ιδιαίτερα αυτές που επιτίθενται στα λιπαρά μόρια και τα οξειδώνουν. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι ένα μεγάλο μέρος της αντιγηραντικης δύναμης του σεληνίου οφείλεται στην ικανότητα του να αυξάνει την παραγωγή αυτού του ενζύμου, που καταπολεμά τις ελεύθερες ρίζες, της Γλουταθειόνης Περοξειδάσης.

Όπως έδειξε μια διπλή μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους ψυχολόγους Ντειβιντ Μπεντον και Ριτσαρντ Κουκ του Πανεπιστημίου του Σουονσι στην Ουαλία, η λήψη 100mg σεληνίου ημερησίως είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του άγχους, της κατάθλιψης και της κόπωσης των πενήντα αντρών και γυναικών που συμμετείχαν στη μελέτη.

Η ψυχική διάθεση των ατόμων που έλαβαν σελήνιο βελτιώθηκε εντυπωσιακά και μάλιστα τη σημαντικότερη βελτίωση σημείωσαν τα άτομα που είχαν χαμηλότερα επίπεδα σεληνίου. Στα άτομα αυτά παρατηρήθηκε αξιοσημείωτη μείωση των επιπέδων του άγχους. Παράλληλα, άλλες μελέτες έδειξαν ότι στους ηλικιωμένους, στους οποίους χορηγείται Σελήνιο σε συνδυασμό με βιταμίνη Ε η άλλες αντιοξειδωτικές ουσίες, παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση της ψυχικής διάθεσης και των διανοητικών λειτουργιών, καθώς και αυξημένη ροη του αίματος στον εγκέφαλο.

Σε άλλη μελέτη που έγινε στη Φινλανδία, δόθηκαν σε ηλικιωμένους ασθενείς υψηλές δόσεις σεληνίου και βιταμίνης Ε για ένα χρόνο. Ήδη, από τους πρώτους μήνες οι ασθενείς παρουσίασαν μείωση της κόπωσης, της κατάθλιψης και του άγχους και αύξηση της εγρήγορσης, των ενδιαφερόντων και της προσωπικής τους φροντίδας.

Πολύ καλές πηγές σεληνίου αποτελούν τα καρύδια (κυρίως τα καρύδια Βραζιλίας), τα ψάρια, τα θαλασσινά, τα εντόσθια (νεφρά και συκώτι) και το κρέας. Τα δημητριακά, τα λαχανικά και άλλα φυτά περιέχουν σελήνιο, αλλά η ποσότητα που περιέχουν ποικίλλει ανάλογα με το έδαφος στο οποίο μεγαλώνουν. Το ευρωπαϊκό έδαφος είναι σχετικά φτωχό σε σελήνιο σε σχέση με άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα η Αμερική, ο Καναδάς και η Κίνα.